W ramach realizacji projektu „Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych w Filmotece Narodowej w Warszawie wkrótce zostanie w pełni zrekonstruowany film w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego z 1928 roku PAN TADEUSZ.

Do naszych czasów dotrwały trzy kopie "Pana Tadeusza". Każda kopia jest zniszczona i niekompletna, ale każda zawiera fragmenty, które nie występują w żadnej z pozostałych, dzięki czemu można w znacznym stopniu uzupełniać braki. Po pełnej rekonstrukcji i dokonaniu wszelkich możliwych uzupełnień "Pan Tadeusz" będzie trwał nieco ponad 100 minut!

W pierwszej kolejności rekonstrukcji poddawane są właśnie te unikalne fragmenty, niepowtarzające się w żadnej innej kopii. W drugim etapie pracujemy nad fragmentami zachowanymi w dwóch lub trzech kopiach: porównywane będą ujęcia i wybierane materiały najlepsze pod względem jakości obrazu, stopnia zniszczeń i kompletności. Po wybraniu najlepszej wersji, nastąpi (oczywiście o ile będzie to możliwe) uzupełnianie każdego ubyteku odpowiednimi fragmentami, a nawet pojedynczymi klatkami z pozostałych kopii. Kiedy materiały będą już kompletne, zostaną także poddane rekonstrukcji obrazu.

więcej o rekonstrukcji Pana Tadeusza: blog.nitrofilm.pl

  

---

TRZY KOPIE "PANA TADEUSZA"

---

Pan Tadeusz – I kopia

Pierwsza to oryginalna przedwojenna barwiona kopia na taśmie nitro. Została kupiona od prywatnej osoby w 1957 roku. Składa się z czterech większych rolek taśmy oraz dwóch krótkich fragmentów. Jeden ma nieco ponad minutę, drugi zaledwie kilka sekund. Łącznie kopia ma 1194 metry. Są to materiały dotychczas (tzn. w latach powojennych) niepublikowane. Przez ostatnie pół wieku dostępne dla publiczności kinowej czy widzów telewizyjnego programu Stanisława Janickiego W starym kinie były jedynie materiały z drugiej kopii.

Omawiany materiał to jedyna kopia, w której zachowała się czołówka filmu. Poza tym zawiera całą inwokację, przyjazd Tadeusza do Soplicowa, uroczystą kolację na zamku, poranne parzenie kawy, spotkanie Hrabiego z Zosią, krótkie fragmenty grzybobrania, sceny w których Telimena przygotowuje Zosię do przyjęcia, przygodę Telimeny z mrówkami, kolację i bijatykę na zamku, wreszcie zaręczyny Tadeusza i Zosi, fragmenty koncertu Jankiela oraz finałowego poloneza.

Inwokacja – Adam Mickiewicz w Paryżu:

---

Pan Tadeusz – II kopia

Jest to oryginalna barwiona taśma nitro. Do Filmoteki trafiła w 1955 roku ze zbiorów Szkoły Filmowej w Łodzi. Składa się z czterech rolek taśmy, łącznie ma 1218 metrów, co przy dzisiejszych standardach prędkości odtwarzania daje ok. 43 minuty. To właśnie ten materiał (oczywiście skopiowany na bezpieczną taśmę) odtwarzany był w kinach czy telewizji.

Zawiera fragment inwokacji, część powrotu Tadeusza do Soplicowa, kolację na zamku, opowieści księdza Robaka w karczmie, obszerne fragmenty polowania, kłótnię w karczmie, fragmenty sceny, w której Robak demaskuje się przed Sędzią, rozmowę Tadeusza z Sędzią o Zosi, krótki fragment zajazdu, spowiedź Jacka Soplicy i jego śmierć, przyjazd wojsk generała Dąbrowskiego do Soplicowa, przygotowania do kolacji, oświadczyny i zaręczyny Tadeusza i Zosi, prawie cały koncert Jankiela i poloneza.

Około jedna trzecia tego nośnika to materiały unikalne, które nie występują w żadnej z pozostałych dwóch kopii filmu. Całość tego nośnika została już zeskanowana. Oto niektóre z ujęć:

Hrabia i Gerwazy przed zamkiem.

Robak w karczmie opowiada o Napoleonie.

---

Pan Tadeusz – III kopia

Trzecia kopia Pana Tadeusza to materiał wyjątkowy. W 2006 roku został kupiony we Wrocławiu od osoby prywatnej. Jego odnalezienie było bodźcem do stworzenia projektu mającego na celu cyfryzację i rekonstrukcję najcenniejszych przedwojennych polskich filmów.

Materiał jest bardzo mocno zniszczony. Już od początku projektu jego stan fizyczny napawał grozą konserwatorów taśmy, a myśl o jego montażu spędzała sen z powiek filmografów. Kiedy trafił do Filmoteki składał się z ponad stu strzępów taśmy liczących od kilku do kilkuset klatek. Łącznie liczy ponad 600 metrów. To właśnie ta kopia, chociaż najkrótsza, przysporzyła nam najwięcej pracy.

Najpierw przez dwa tygodnie filmograf rozszyfrowywał co przedstawiają kolejne fragmenty i układał je w odpowiedniej kolejności. Na ogół wszelkie prace montażowe przeprowadzamy na zeskanowanych materiałach już w postaci cyfrowej. W tym przypadku zrobiliśmy inaczej – krótkie kawałki taśmy i tak trzeba było ze sobą połączyć (wtedy skanowanie jest dużo łatwiejsze), a wszystkie ujęcia i tak trzeba by prędzej czy później połączyć w odpowiedniej kolejności. Część z tych fragmentów udało się dopasować po kształcie rozerwań i śladach sklejek, w pozostałych trzeba było najpierw pod lupą rozpoznać aktorów i odtwarzane przez nich postacie, następnie ustalić który z etapów fabuły przedstawia dany fragment i dopiero wtedy przywrócić ich kolejność. W niektórych przypadkach pomocne były pozostałe kopie filmu, jednak wiele fragmentów to sceny, które w żadnej innej kopii się nie pojawiają. Co ciekawe, wśród fragmentów Pana Tadeusza zawieruszyło się też jedno ujęcie z niezidentyfikowanego zagranicznego filmu przygodowego.

Kiedy fragmenty zostały już ułożone w odpowiedniej kolejności, należało je ze sobą połączyć i poddać konserwacji. To był konserwatorski koszmar: w wielu miejscach podłoże ulega już poważnej degradacji, co kilka klatek występowały pęknięcia i rozerwania perforacji, a nawet jej zupełny brak, do tego setki sklejek, które trzeba było od nowa wykonać.

Braki perforacji i rozerwania taśmy.

Degradacja podłoża taśmy.

Zagniecenia taśmy.

Reakcja chemiczna kleju. Widoczne także odciśnięte w kleju palce.

Trzecia kopia zawiera kilka urywków inwokacji, dłuższy fragment porannego parzenia kawy, urywki ze spotkania hrabiego z Zosią, całe grzybobranie, obszerne fragmenty opowieści Robaka w karczmie i polowania, prawie całą awanturę na zamku, początek spotkania Robaka z Maćkiem, fragment opowieści Wojskiego o komecie, fragment rozmowy Sędziego i księdza Robaka oraz późniejszej rozmowy Sędziego z Tadeuszem o Zosi, duży fragment zajazdu, oraz obszerne fragmenty zaręczyn Tadeusza i Zosi, koncertu Jankiela i poloneza. Odnalezienie tej kopii umożliwiło dość znaczne uzupełnienie znanych dotychczas materiałów. Grzybobranie, awantura na zamku, spotkanie Robaka z Maćkiem i zajazd – to fragmenty unikalne, które nie występują w żadnej innej kopii i które będziecie mogli obejrzeć właśnie dzięki temu cennemu nabytkowi.

Poranne parzenie kawy.

 

Telimena i Wojski na grzybobraniu.

---