KOŚCIUSZKO POD RACŁAWICAMI

Fragment filmu Kościuszko pod Racławicami z 1913 r. trafił do zbiorów Filmoteki Narodowej.

 

W roku 2009 do Filmoteki Narodowej zgłosił się p. Jan M. Łysko, który podczas remontu mieszkania w Krakowie znalazł w piwnicy dwa zakurzone metalowe pudełka z taśmą filmową. Po oględzinach materiału okazało się, że mamy w rękach prawdziwy skarb – fragment polskiego filmu z roku 1913 Kościuszko pod Racławicami, który w roku 1927 po przeróbkach trafił do kin pod zmienionym tytułem Bitwa pod Racławicami. Rozpoznanie materiału utrudniał brak jakichkolwiek napisów czołowych oraz znaczny stopień zniszczenia materiału.

Identyfikację odnalezionego fragmentu filmu zaledwie na podstawie zachowanych materiałów z prasy (żadne inne materiały dokumentacyjne – fotosy, programy filmowe, itp. nie zachowały się) przeprowadziła p. Renata Wąsowska – filmograf we współpracy z p. prof. Małgorzatą Hendrykowską – historyk filmu i kultury filmowej.
Dzisiejsza technologia cyfrowa pozwala jednak na pełną rekonstrukcję tego zabytku. Dzięki p. Janowi M. Łysko historia polskiej kinematografii została uzupełniona o jeden z najstarszych filmów.

Kadr z filmu Kościuszko pod Racławicami		Malowanie dekoracji Sukiennic fot. „Scena i ekran” Nr 1

Reklamowany w ówczesnej prasie, jako „nadzwyczajny (…) obraz historyczny w czterech aktach (…) długi z górą 1600 metrów” miał „Kościuszko pod Racławicami” pokazać znudzonym „szablonowymi konfliktami erotycznymi Berlina, Paryża, Londynu” widzom rodzimą miłość „opartą o wiejski opłotek, przegiętą rzeźkiem, junackim ramieniem”. „Przesunął się przed naszymi oczyma barwne oddziały kosynierów, polskich wiarusów, dziarskich wolontariuszy, piechoty i kawaleryi” – pisano.

Główne sceny filmu – „batalię racławicką”, „rzeź w Kozubowej”, „przysięgę Kościuszki czy „wesele krakowskie” zrealizowano w okolicach Lwowa.

Do najpiękniejszych momentów podniosłego obrazu należeć miały ujęcia „batalii racławickiej przy współudziale przeszło tysiąca ludzi, pędzącej kawalerii i armatnich strzałów z możliwie wiernymi efektami prawdziwej wojny”.

90% niemych oraz 25% dźwiękowych filmów przedwojennych ze zbiorów Filmoteki Narodowej uznaje się za zaginione. Poszukiwania w obcych archiwach rodzimych tytułów uznanych za zaginione odbywają się w drodze kwerendy, która niestety, ze względu na dużą liczbę materiałów wymagających weryfikacji, niejednokrotnie nie przynosi spodziewanych rezultatów. Od kwietnia 2009 Filmoteka Narodowa jest partnerem międzynarodowego portalu internetowego LOST FILMS (www.lost-films.eu) - platformy międzynarodowej współpracy pomiędzy światowymi archiwami filmowymi, której celem jest poszukiwanie filmów uznanych za zaginione. Zdarza się, jak w tym przypadku, że zaginione kopie trafiają do zbiorów Filmoteki Narodowej z rąk prywatnych. W ostatnich latach udało się odnaleźć kilka zaginionych tytułów. Wiosną 2009 r. poszukiwany przez niemieckie archiwum Bundesarchiv-Filarchiv film - „Gdy świat grzeszny woła…” („…und es lockt ein Ruf aus sündiger Welt”) z 1925 roku odnaleziony został w archiwach  Filmoteki Narodowej.  Kolejnym znaleziskiem okazał się szwedzki film w reżyserii Mauritza Stillera „Grunsfolken” (Hranice) z 1913 roku.

INFORMACJA O ODNALEZIONYM FILMIE:

KOŚCIUSZKO POD RACŁAWICAMI (1913)
Tytuł alternatywny: BITWA POD RACŁAWICAMI 

Pod tym tytułem film, po przeróbkach w roku 1927 wszedł ponownie na ekrany
• Film fabularny
• Produkcja: Polska
• Rok produkcji: 1913
• Premiera: 1913.
• Dane techniczne: 1600 m.
• Zdjęcia plenerowe: okolice Lwowa – Zimna Woda, Brzuchowice, Hołosko


OPIS FILMU:
Na tle wydarzeń historycznych - wybuchu powstania, przysięgi Kościuszki na rynku krakowskim, ruszenia chłopów dowodzonych przez Bartosza Głowackiego, bitwy pod Racławicami - rozwija się wątek miłosny. Adiutant Naczelnika - Krzycki, kocha wychowanicę prezydenta miasta Krakowa – Annę, którą ratuje z rąk Rosjan. Zapędziwszy się za kilkoma niedobitkami pada ugodzony kulą. Wleczony przez konia, umiera w objęciach Anny.

Film kończy scena: Kościuszko wśród entuzjazmu i radości wojska objeżdża pole bitwy. Następnie nobilituje bohatera Bartosza Głowackiego, który zakrywszy czapką panewkę uniemożliwił śmiercionośny strzał armatni.

EKIPA FILMOWA:
• Reżyseria: Orland
• Scenariusz wg dramatu Władysława Ludwika Anczyca Kościuszko pod Racławicami
• Produkcja: Leopolia-Lwów
• Obsada aktorska: Orland (Kościuszko Tadeusz), Edmund Rygier (Abraham), A. Jurandówna (Anna), Arturowicz (Krzycki), Lili Kwiecińska (panna młoda)

STAN ZACHOWANIA KOPII:
• odnaleziono dwie rolki filmu – ok. 450 m  na  taśmie 35 mm – Pathe Cinema France, wiraż, napisy polskie
• odnalezione rolki filmu zawierają m.in. sceny z przysięgi Tadeusza Kościuszki na rynku krakowskim oraz sceny bitewne

 „Film kościuszkowski dobiegł końca! Za dwa, trzy tygodnie najdalej ujrzą go miasta polskie. Stali bywalcy kinematografu – odważni i … potajemni, zatruci ustawiczną produkcyą „szlagierów” kryminalnych i melodramatycznych, odetchną po raz pierwszy w atmosferze polskich sił artystycznych i polskiego pejzażu” – pisano w roku 1913 na łamach „Sceny i ekranu”.